BULLİNQ NƏDİR?
Bullinq – özünü bir çox mənalarda
üstün hesab edən bir qrup şəxs və ya şəxslərin qarşı tərəfi qəsdən narahat etmək,
incitmək, aşağılamaq məqsədilə tətbiq etdiyi söz və ya hərəkətlərin məcmusudur. Təəssüflər
olsun ki, bullinq ölkəmizdə və dünyada hər
yaş qrupunda təsadüf edilən davanışdır. Bu termin ilk dəfə 1985-ci ildə
Böyük Britaniyada işlədilmiş və belə bir mövzuda ilk tədqiqat işləri üzə
çıxdıqdan sonra XX əsrin əvvəllərində geniş istifadə olunmağa başlanmışdır.
Bullinq eyni yaş qrupundakı bir şəxsin
başqalarına qarşı fiziki və ya şifahi hücumları kimi müəyyən edilir. Bu tip hücumlar daha çox uşaqların ilk dəfə daxil
olduğu kollektivlərdə və ya təhsil aldığı məktəb mühitində baş verir. Qeyd edək
ki, bullinq ilə təkcə məktəbdə deyil, universitet, ailə, iş və sosial həyatda
da rastlaşmaq olar. Lakin ibtidai və orta məktəb dövründə uşaqların zehni
inkişafı hələ tam formalaşmadığı üçün bu cür davranışlar daha çox olur. UNESCO Statistika İnstitutunun məlumatına
görə, dünya gəncliyinin 1/3-i bullinqə məruz qalır. Zərərçəkmiş uşaqlar üçün dərin travma
yaradan bu vəziyyət fərdlərin təkcə məktəb illərinə deyil, həm də həyatının
sonrakı dövrlərinə də təsir edir və cəmiyyətə qatıldığı andan sosial
sağlamlıqlarına mənfi təsirləri olduğu bilinir.
Tədqiqatçıların yanaşmasından asılı olaraq, bullinqin müxtəlif təsnifatları vardır. Aşağıda onların bəziləri əks olunub:
1. Fiziki bullinq: Buraya vurmaq, itələmək, qəsdən toxunmaq,
tüpürmək, şagirdin əşyalarının oğurlanması və s. daxildir.
2. Verbal
bullinq: Bullinqin ən geniş yayılmış formasıdır. Buraya kiməsə xoşagəlməz sözlər demək, yazmaq, alçaldıcı
adlarla çağırmaq, ləqəb qoymaq, zərər verməklə təhdid etmək və s. aiddir.
3. Sosial bullinq: Bura şəxsin hər
hansı bir sosial qrupdan uzaqlaşdırılma, xoşagəlməz şayiələr yayma, şəxsi başqaları
qarşısında utandırma və s. aiddir.
4. Kiber bullinq: Bullinqin xüsusi
formalarından olan kiber bullinq sosial media üzərindən baş verir. Buraya narahatedici mesajlar, böhtan xarakterli
yazılar, şəxsi məlumatların və fotoların icazəsiz yayılması və s. kimi
hərəkətlərlər aiddir.
Qısnamaya məruz qalmış uşaqlar qorxu içində yaşayır
və özlərini fiziki və əqli cəhətdən müdafiə etmək qabiliyyətinə malik
olmadıqlarına inandıqları üçün özlərini müdafiəsiz hiss edirlər. Davam edən
təhdidlər qarşısında kömək istəməkdən qorxduqları üçün bu vəziyyəti
valideynlərinə və ya müəllimlərinə bildirməkdən çəkinirlər. Digər tərəfdən
bullinq edən uşaq və ya gənclər, adətən, əldə etdikləri sosial və ya fiziki
üstünlükdən istifadə edərək bu davranışları sərgiləyirlər. Bu şəxslər öz
həmyaşıdlarını manipulyasiya etmək və ya onlara zərər vermək üçün məktəb
daxilində populyarlıqlarından və ya fiziki güclərindən istifadə edirlər.
Beləliklə, bullinqin əsas səbəbi sosial, iqtisadi, mədəni və ya fiziki gücdəki
balanssızlıqdır.
Bullinqə məruz qalan uşaqları müəyyən etmək bu
mövzuda ən əsas məsələlərdəndir. Valideynlər övladları ilə mütəmadi olaraq
söhbətlər aparmalı, onun məktəb həyatı ilə yaxından maraqlanmalıdırlar. Bəzən
bullinqə məruz qalan uşaqlarda dərslərdə diqqətin asanlıqla dağılması, məktəbdə
uğurun azalması, məktəbə getmək istəyinin azalması və dərsdən yayınma kimi
təhsil problemləri, eləcə də məktəblə
bağlı suallara qəzəb, nifrət və ya susmaqla reaksiya vermək və s. kimi
əlamətlər özünü göstərə bilir. Burada sinif
rəhbəri, müəllimlər və məktəb psixoloqlarının da üzərinə müəyyən dərəcədə yük
düşür. Hər nə qədər bullinq hadisəsi gizli baş versə də, onu göstərən əlamətlər
müəyyən hallarda müəllimlərin nəzərinə çarpmış ola bilər. Belə olan halda
vaxtında və düzgün müdaxilə ilə məsələ öz həllini tapacaqdır.
Belə hallarla rastlaşmamaq üçün ən effektli mübarizə isə həmişəki kimi, təhsil və düzgün maarifləndirmə işlərinin aparılmasıdır. Şagird, müəllim, valideyn, o cümlədən məktəb psixoloqları və digər məktəb işçilərinə bullinqin baş verməsinə səbəb olacaq nüanslara diqqət etmək, xoşagəlməz hadisə ilə qarşılaşdıqları zaman nə vaxt və necə müdaxilə edilməsinin lazım olduğunu mənimsətməkdir.
Ədəbiyyat
1. https://www.arti.edu.az/az/presentation/824-maktabda-qisnama-bullying-ila-mubariza-aparmagin-yollari
2. https://edaterapiya.com/h%C9%99myasid-zorakiligi-bullinq/
3. Metodika və Pedaqogika. (2024). Bakı: "Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya".
Xanımgül Əsgərova
müxbir
redaktor
